De Europese zoektocht naar strategische autonomie

» Trump breekt met zowat alles: De Verenigde Staten nemen afstand van Europa, en creëren economische en geopolitieke onzekerheid
» Europa wordt wakker: Onder Duitse en Franse leiding zet de EU in op investeringen en strategische autonomie

Europa in het pad van orkaan-Donald: dreiging of doorbraak?

Een economische rubriek over de Europese economie? Het is niet makkelijk om daar zelf gelukkig van te worden, laat staan dat het onze gewaardeerde klanten gelukkig maakt. De afgelopen jaren pakten de donderwolken zich immers samen boven ons continent en werden we om de oren geslagen met negatieve berichten. De ene economische storm na de andere raasde over de Europese economie. In de laatste maanden van 2024 diende zich een nieuwe, maar bekende storm aan: Donald. Code oranje werd afgekondigd en de Europese beleidsvoerders zetten zich schrap voor sterke rukwinden die van over de Atlantische Oceaan het continent zouden treffen. En toch kwam paradoxaal genoeg de afgelopen maanden het betere economische nieuws uit Europa – en niet uit de Verenigde Staten (VS). Misschien effenen de genomen maatregelen en plannen om orkaan-Donald het hoofd te bieden, wel het pad voor een heropleving van de Europese economie.

Europese economie in de tang: stagnatie zonder recessie

Sinds de nazomer van 2022 – inmiddels meer dan twee jaar geleden – kampt de Europese economie met quasi stagnatie. Hoewel de inflatieschok en de oorlog in Oekraïne de investeringsdrang van Europese bedrijven en de koopkracht van gezinnen sterk onder druk zetten, werd een recessie nipt vermeden. In 2024 groeide de economie in de eurozone met 0,9% (na inflatie), terwijl de Belgische economie reëel met 1,1% vooruitging. Al gold dat niet voor elk land of elke sector binnen de Unie. Terwijl de industriële economie al enkele jaren krimpt, kende de Duitse economie zelfs twee opeenvolgende jaren van negatieve groei. De verminderde concurrentiekracht, vooral in de energie-intensieve industrie, weegt op de groei en investeringsplannen van bedrijven. Relatief hoge energieprijzen en arbeidskosten maken Europa minder aantrekkelijk voor industriële productie. Toch hielden de groei in Zuid-Europese landen en de dienstensector de Europese economie uit een recessie. Ook de Poolse economie was bijvoorbeeld opnieuw een belangrijke groeimotor. De kern stagneert, de periferie groeit!

België en de eurozone worstelen met een economische stagnatie

Er is echter een katalysator nodig om de Europese economie op een nieuw groeipad te brengen. Het competitiviteitsrapport van voormalig ECB-voorzitter Mario Draghi luidde vorig jaar al de alarmbellen, maar trapte ook veel open deuren in. Deregulering vormde de rode draad in het rapport. In Antwerpen presenteerde Ursula von der Leyen, bij de start van haar tweede ambtstermijn als voorzitter van de Europese Commissie, de European Clean Industrial Deal. Dat plan zet in op circulariteit, met de nadruk op kritieke grondstoffen en betaalbare energie voor industrie, bedrijven en gezinnen in de EU. Niet alleen wil men de relatief hoge energieprijzen ten opzichte van andere regio’s aanpakken, maar ook de strategische afhankelijkheid van energie-import verminderen. De Europese handelsbalans illustreert hoe groot die afhankelijkheid daadwerkelijk is.

Energie-import drukt Europese handelsbalans diep in het rood

Trump’s handelsoorlog en economische onzekerheid: impact op Europa en de ECB

In zijn tarievenslag richt de Amerikaanse president Trump zijn vizier ook op zijn belangrijkste handelspartner: de EU. Ondanks de sterk gestegen import van Amerikaanse olie en gas sinds de Russische sancties, staat het Europese handelsoverschot met de VS op een recordhoogte. Wagens en farmaceutische producten worden massaal naar de VS geëxporteerd. In anticipatie op mogelijke invoertarieven hebben Europese bedrijven hun export naar de VS in de laatste maanden opgevoerd, waardoor voorraden werden aangelegd. Ondertussen lijkt de langverwachte Amerikaanse groeivertraging de tweede ambtstermijn van president Trump in te luiden. Een economie die op volle toeren draaide, wordt afgeremd door de radicale agenda van de president en het onzekere klimaat voor consumenten en bedrijven. De inflatieverwachtingen van Amerikaanse consumenten voor de komende twaalf maanden sprongen in februari van 5,2% naar 6%, terwijl hun vertrouwen in het ondernemersklimaat sterk afnam. De Amerikaanse kiezer, die het verlies aan koopkracht van de afgelopen jaren zwaar liet meewegen in de keuze voor Trump, begint zich nu toch zorgen te maken. De snel dalende populariteitspolls van Trump bevestigen dit.

Bovendien reageerden veel geviseerde landen, waaronder de EU, met (gerichte) tegenmaatregelen. Deze tegenmaatregelen kunnen echter ook de Europese consument zelf treffen. Zonder een escalatie van de handelsoorlog met de VS zal de Europese inflatie na de zomer rond de doelstelling van 2% schommelen. Dat betekent echter niet dat de prijsstijgingen voor consumenten verdwijnen; spaargelden moeten aan het werk worden gezet om koopkrachtverlies te vermijden. De consumptie van Europese huishoudens bleef de afgelopen periode relatief stabiel en wordt ondersteund door een nog steeds hogere loongroei. De werkloosheidsgraad bevindt zich met 6,2% nog altijd op een historisch laag niveau. Toch zijn er signalen van een verzwakking op de arbeidsmarkt, zoals dalende vacatureaantallen en minder aanwervingen. Dit, samen met een afnemende winstgevendheid van bedrijven, zal de loongroei waarschijnlijk temperen.

Dalende winstmarges zetten rem op verdere loongroei in de eurozone

Voor de ECB is dit een extra signaal om een minder restrictief beleid te voeren. Om de Europese economie meer zuurstof te geven, heeft de centrale bank de rente sinds de zomer van vorig jaar verlaagd van 4% naar 2,5%. Hiermee hoopt de ECB consumptie en investeringen aan te moedigen, wat de economie een broodnodige impuls kan geven.

Verder zagen we in de publicatie van economische data in Europa in het eerste kwartaal kleine tekens van verbetering. De industriële productie in de eurozone veerde in januari op met 0,8%, bijna 10% geannualiseerd. Bovendien nam het Europese ondernemersvertrouwen in de industriële sector toe, mede door een stijging in nieuwe orders. Een positieve ontwikkeling, al produceerde de Europese industrie nog steeds 5% minder in volume dan twee jaar geleden. De Europese kleinhandelsverkopen stegen in 2024 in volume met 1,9%, ondanks de aanhoudende prijsstijgingen. Ook het Europese consumentenvertrouwen herstelde zich in de eerste maanden van het jaar opvallend sterk. De winter is dus voorbij, de prille lente breekt aan.

Europa op een kruispunt: investeringen, geopolitieke druk en de zoektocht naar strategische autonomie

De Duitse verkiezingen in februari brachten een aardverschuiving teweeg voor de Duitse (en Europese) economie. Een gigantisch investeringsplan van €500 miljard in defensie en infrastructuur voor de komende tien jaar, gecombineerd met een versoepeling van de begrotingsdiscipline voor investeringen in defensie, stuwde de groei- en inflatieverwachtingen hoger. Niet alle Europese overheden hebben echter voldoende budgettaire ruimte om deze groei-impuls te ondersteunen. Toch zal de hele Europese economie profiteren van de doorsijpelingseffecten. Tegelijkertijd leidden de aangepaste groei- en inflatieverwachtingen als gevolg van deze investeringsplannen tot een forse stijging van de financieringskosten voor Europese gezinnen, bedrijven en overheden omwille van de gestegen lange termijnrentevoeten.

Europa stond op een kantelpunt. De afweging tussen méér of minder Europa drong zich op. Tijdens de talrijke verkiezingen van het afgelopen jaar maakten nationalistische bewegingen grote sprongen, en zelden was de polarisatie zo groot. Ironisch genoeg lijkt juist de herverkiezing van Trump – die gevestigde instituties op de schop neemt en de EU niet langer als bondgenoot ziet – Europese landen dichter bij elkaar te brengen. Toch blijft deze eendracht bijzonder fragiel. Optreden met één stem is al een uitdaging, laat staan het voeren van een uniform beleid.

De Europese Unie werd de afgelopen jaren geconfronteerd met een opeenvolging van gebeurtenissen die haar grote afhankelijkheid pijnlijk blootlegden. De openheid van de Europese economie, die in een geglobaliseerde wereld lange tijd een absolute troef was, kwam steeds vaker onder vuur te liggen. Zo legden de coronamaatregelen de kwetsbaarheid van onze geglobaliseerde productieketens bloot, terwijl een oorlog aan de rand van de EU onze energieafhankelijkheid genadeloos zichtbaar maakte. Beide factoren leidden tot de grootste inflatieschok in meer dan 40 jaar, een fenomeen dat op het oude continent bijna in de vergetelheid was geraakt.

Met de herverkiezing van Trump lijkt nu ook onze trouwste bondgenoot afstand te nemen, waardoor Europa op strategische domeinen zoals energie, industrie en defensie steeds meer op eigen benen zal moeten staan. In hun naïviteit beschouwden Europese beleidsmakers de open wereldeconomie als een vanzelfsprekendheid, terwijl andere regio’s Europa in kennis en kunde steeds vaker voorbijstreefden.

Lange tijd ontbrak een gevoel van urgentie om de noodzakelijke hervormingen in gang te zetten. Nu die urgentie en het bijhorende draagvlak er eindelijk zijn, biedt dat een unieke kans om de Europese economie strategisch te versterken. Dit is hét moment om te bewijzen dat het Oude Continent nog lang geen vergane glorie is. Wij denken dat er redenen zijn om optimisitisch te zijn.